IBS Zespół jelita drażliwego – przyczyny, objawy i diagnostyka

IBS Zespół jelita drażliwego to zaburzenie, które dotyczy nawet 10% osób na świecie. Prowadzi do wystąpienia bardzo uciążliwych objawów, znacznie pogarszających jakość życia. Pomimo powszechnego występowania IBS, rozpoznanie choroby wciąż bywa problematyczne. Wynika to z faktu, że brak jest badań pozwalających na jednoznaczne postawienie diagnozy.

Rozpoznanie IBS polega na wykluczeniu obecności innych chorób, które mogą dawać podobne objawy. Niestety – trudności diagnostyczne sprawiają niekiedy, że osoby dotknięte IBS zostają pozostawione same sobie, a ze strony lekarzy spotyka je jedynie brak zrozumienia lub nawet posądzanie o hipochondrię. Faktem jest jednak, że zespół jelita drażliwego to przewlekłe zaburzenie, którego istnieniu nie sposób zaprzeczyć. A najlepiej wiedzą to te osoby, które  własnej skórze doświadczają uciążliwych objawów zespołu jelita drażliwego. Czym zatem jest to zaburzenie, kto jest narażony na jego rozwój i w jaki sposób można leczyć IBS?

Co to jest IBS?

IBS, czyli zespół jelita drażliwego (Irritable bowel syndrome) to zaburzenie o charakterze czynnościowym, co oznacza, że towarzyszy mu nieprawidłowa praca jelit. Brak jest natomiast jakichkolwiek zmian w anatomii jelit. Zaburzenie może występować w każdym wieku, ale najczęściej rozpoznawane jest w trzeciej i czwartej dekadzie życia. Znacznie częściej chorują kobiety.

Zespół jelita drażliwego IBS to przewlekłe schorzenie, u podłoża którego leży zaburzenie funkcjonowania osi jelito – mózg. Już wiele lat temu potwierdzono ścisłe połączenie między jelitami a ośrodkowym układem nerwowym. Połączenie to ma charakter anatomiczny i funkcjonalne, czyli obejmuje nerw błędny, neuroprzekaźniki oraz mikroflorę jelitową. W jelitach występują takie same komórki nerwowe jak te budujące korę mózgową. Tworzą one tzw. Jelitowy układ nerwowy, który może działać w sposób autonomiczny, czyli niezależny od ośrodkowego układu nerwowego. Ale nie oznacza to, że mózg i jelitowy układ nerwowy nie są ze sobą połączone.

Bezpośrednie połączenie jest możliwe dzięki nerwowi błędnemu, który ciągnie się od przewodu pokarmowego do mózgu. Około 90% sygnałów biegnie z jelit do mózgu, a zaledwie 10% – z mózgu do jelit. W obustronnym przekazywaniu informacji uczestniczy także bakteryjna flora jelitowa – nawet 2 kilogramy bakterii obecnych w jelitach wpływają m. in. na wydzielanie neuroprzekaźników, które z krwią docierają do mózgu. Obecność osi jelita – mózg tłumaczy, w jaki sposób nasze emocje wpływają na funkcjonowanie jelit. W końcu każdy z nas doświadczył  bólu i skurczów brzucha w przebiegu stresującej sytuacji. I to właśnie obecność osi jelita – mózg może odpowiadać za występowanie zespołu jelita drażliwego.

Skąd się bierze zespół jelita drażliwego?

Istnieje wiele teorii dotyczących tego, w jaki sposób rozwija się zespół jelita drażliwego. Przyczyny zaburzenia są bardzo zróżnicowane, podobnie jak czynniki mogące sprzyjać pojawieniu się jelita wrażliwego. W rozwoju IBS uczestniczą różnorodne czynniki, między innymi: genetyczne, społeczne, psychologiczne, immunologiczne, dietetyczne, nieprawidłowa motoryka przewodu pokarmowego, nadwrażliwość trzewna, a także zaburzenia funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego.

Jedną z przyczyn zespołu jelita drażliwego jest dysbioza, czyli zaburzenie równowagi flory bakteryjnej jelit. Zmiany w składzie mikrobiomu jelitowego pojawiają się nie tylko w konsekwencji stosowania antybiotyków, ale także niewłaściwie zbilansowana dieta czy przerost flory jelita grubego SIBO. W przebiegu IBS stwierdzono m.in.  redukcję ilości bakterii Lactobacillus, Bifidobacterium, zwiększenie populacji bakterii Escherichia coli, Streptoccocus, Clostridium spp., zmiany w proporcji Firmicutes, do Bacteroidetes.

IBS a stres

Istotnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi zespołu jelita drażliwego jest stres. Zaburza on pracę osi jelita – mózg i zwiększa współodczuwanie bodźców z układu pokarmowego. Na rozwój IBS bardziej narażone są osoby, które przebyły infekcje przewodu pokarmowego – zatrucia pokarmowe, biegunki infekcyjne – wzrasta wówczas ryzyko rozwoju poinfekcyjnego zespołu jelita drażliwego. Ogromne znaczenie w rozwoju IBS może mieć dieta. Lista produktów, które sprzyjają powstaniu nietolerancji i alergii pokarmowych, wzdęć czy podrażnienia śluzówki jelita. Mowa m. in. o takich pokarmach jak:

• czekolada
• alkohol
• mleko
• cebula
• seler
• brukselka
• fasola
• banany
• rodzynki
• śliwki.

Pozostałe czynniki, które mogą wpływać na częstsze występowanie jelita drażliwego to:

• Nadwrażliwość trzewna oraz nieprawidłowa motoryka przewodu pokarmowego.
• Czynniki genetyczne.
• Stany depresyjne i zaburzenia lękowe.
• Zaburzenia hormonalne.
• Nietolerancje pokarmowe.
• Stosowanie niektórych leków.

Objawy IBS – co powinno zaniepokoić?

Zespół jelita drażliwego jest schorzeniem o przewlekłym charakterze, zatem objawy pojawiają się, wycofują i ponownie nawracają. Najbardziej charakterystycznym symptomem jest ból brzucha, który pojawia się przede wszystkim w ciągu dnia. Bólowi brzucha w IBS towarzyszy uczucie pełności w brzuchu, wzdęcia, a także zmiany dotyczące wypróżniania.

Wyróżnia się następujące typy IBS:

• IBS-C – z dominującym zaparciem.
• IBS-D – z dominująca biegunką.
• IBS-M – mieszana.
• IBS-U – nieklasyfikowany.

Oznacza to, że w przebiegu zespołu jelita drażliwego mogą pojawić się zaparcia, biegunki lub oba te zaburzenia naprzemiennie. Poza objawami pochodzącymi ze strony układu trawiennego, mogą pojawić się także symptomy z poza układu pokarmowego. Można tu wymienić:

• Zmęczenie i senność.
• Bóle głowy.
• Stany lękowe i depresyjne.
• Zaburzenia seksualne.
• Parcie na mocz i częstomocz.
• Bóle odcinka lędźwiowego kręgosłupa.
• Zaburzenia miesiączkowania.

Objawy zespołu jelita drażliwego u kobiet i mężczyzn mogą się nieco różnić. Kobiety częściej doświadczają zaparć, a mężczyźni – biegunek. Kiedy można podejrzewać u dziecka zespół drażliwego jelita? Objawy to przede wszystkim zmiany częstości wypróżnień oraz naprzemienne występowanie biegunek i zaparć. W 2016 roku opracowano kryteria diagnostyczne zespołu jelita drażliwego. Zgodnie z nimi IBS można podejrzewać, gdy pojawia się nawracający ból brzucha przez co najmniej jeden dzień w tygodniu, występujący regularnie przez ostatnie 3 miesiące, któremu towarzyszą co najmniej dwie z następujących cech:

• Zmiany  wypróżniania.
• Zmiany częstości wypróżnień.
• Zmiany uformowania stolca.

Diagnoza IBS – badania w kierunku zespołu jelita drażliwego

Syndrom drażliwego jelita nie może być rozpoznany po wykonaniu jednego, określonego testu. Przyczyna jest prosta – taki test nie istnieje. Brak jest jakiegokolwiek testu, który pomógłby w bezpośredni sposób zdiagnozować zespół jelita drażliwego. Pojawiają się co prawda doniesienia o bezpośredniej, obiecującej metodzie diagnostycznej, ale dostępność tego typu badań jest niewielka. Mowa o oznaczeniu przeciwciał antyCdtB oraz przeciwciał przeciwko winkulinie. Podejrzenie zespołu jelita drażliwego pojawia się wówczas, gdy obecne są przewlekłe objawy przedstawione powyżej. Objawy te są mało charakterystyczne i mogą towarzyszyć wielu innym schorzeniom. Dlatego rozpoznanie IBS polega przede wszystkim na wykluczeniu innych schorzeń o podobnej symptomatologii.

Objawy w szczególny sposób nasuwające podejrzenie IBS to:

• Odczucie parcia w odbycie
• Wzdęcia
• Uczucie niepełnego wypróżnienia
• Zmiana liczby oddawanych stolców
• Nieprawidłowo uformowany stolec
• Wysiłek przy defekacji, obecność śluzu
• Bóle głowy, migreny
• Bóle mięśniowe
• Znużenie, przewlekłe zmęczenie
• Zaburzenia snu
• Zaburzenia seksualne
• Zaburzenia psychiczne (depresja)
• Zaburzenia w oddawaniu moczu

Z kolei podejrzenie innych schorzeń oraz konieczność wykonania szczegółowej diagnostyki różnicowej wynika z występowania następujących czynników:

• Spadek masy ciała
• Obecność krwi w stolcu
• Gorączka
• Objawy występujące w nocy
• Wodobrzusze
• Anemia
• Wiek > 45 lat
• Płeć męska oraz obciążenie genetyczne nowotworami.

Badania, które warto wykonać w celu wykluczenia innych schorzeń to przede wszystkim morfologia z rozmazem, OB. Niekiedy lekarz może skierować na gastroskopię. Konieczne może być wykonanie badań w kierunku nietolerancji laktozy oraz celiakii, a także przerostu flory bakteryjnej SIBO. Najpoważniejszą chorobą, z którą konieczne może być różnicowanie IBS, jest rak jelita grubego. W tym celu konieczne jest wykonanie kolonoskopii, czyli badania obrazowego jelita grubego, podczas którego można pobrać materiał do badania histopatologicznego. Zespół jelita drażliwego należy także różnicować z IBD, czyli stanu zapalnego o autoimmunologicznym charakterze. Do tej grupy schorzeń zaliczane jest m. in. wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroba Leśniowskiego – Crohna. Stany zapalne IBD zwiększają ryzyko rozwoju raka jelita grubego.